Neuropsycholoog Erik Scherder (1951) is breinwetenschapper in hart en nieren. Hij is een graag geziene gast op televisie en hij heeft inmiddels een groot aantal publicaties op zijn naam staan. Het laatste boek is getiteld Hart voor je brein: Over beweging en voeding voor hart en hersenen. We praten met hoogleraar Scherder over het belang, nee de noodzaak, van bewegen om fysiek én mentaal fit te blijven. 

Video first

We beginnen met een video van de Universiteit van Nederland. 

Hoe gaat het eigenlijk met u, bent u al een beetje coronamoe? Op deze eerste vraag antwoordt professor Scherder volmondig: ‘Nee, totaal niet, ik ben positief ingesteld en probeer er het beste van te maken. Overigens besef ik dat mijn omstandigheden meezitten. Ik heb leuk werk en voldoende omhanden. Sterker nog, ik heb het zelfs behoorlijk druk. Daarnaast krijgt de hoogleraar energie van zijn missie, die draait om mensen in beweging krijgen. ‘Ik hoop dat we nu met z’n allen inzien hoe belangrijk bewegen is.’

Thuiszitten en thuis zitten

Maar Scherder begrijpt ook dat deze tijd mentaal zwaar is voor veel mensen. ‘Eigenlijk kun je deze tijd zien als de samenkomst van twee pandemieën die elkaar versterken. Aan de ene kant heb je de stille pandemie, die in 2012 al door de Wereldgezondheidsorganisatie werd uitgeroepen’. Deze pandemie kenmerkt zich door het gebrek aan beweging. Jong en oud, we bewegen veel te weinig. Daarnaast zitten we nu we met z’n allen thuis door de coronapandemie. En ‘vaak is dat echt letterlijk ‘zitten’, verzucht Scherder. Die inactieve leeftijl wordt dus alleen maar erger nu veel mensen wordt opgeroepen zoveel mogelijk thuis te blijven. De onzekerheid en het ontbreken van perspectief zijn ook factoren die mentaal zwaar kunnen meewegen. Toch ziet Scherder wel een lichtpuntje: ‘Daardoor zien we juist nu met z’n allen in dat het anders moet. Ik heb goede hoop dat we als samenleving de urgentie inzien en onze leefstijl aanpassen.’

Beweging draagt bij aan je lichamelijke gezondheid, maar is het echt zo dat beweging helpt om mentaal gezonder te worden, vragen we hem? ‘Ja, dat is echt zo. En dit komt echt niet van mij, maar dit blijkt uit steeds meer studies. Bewegen is goed voor je lichamelijke en geestelijke gezondheid. Daar komen we steeds meer achter’. Uit verschillende studies blijkt dat er per jaar wereldwijd 5,3 miljoen mensen overlijden aan ziekten die gerelateerd zijn aan lichamelijke inactiviteit: diabetes type 2, obesitas en hart- en vaatziekten. Maar bewegen, en dan vooral matig intensief bewegen, is ook goed voor de stimulering van de frontale lob in onze hersens. ‘En die frontale lob zorgt juist voor controle op emoties, zelfreflectie en logisch redeneren. Bewegen draagt er dus aan bij dat je kunt relativeren en dingen in perspectief blijft zien’, aldus Scherder.

Thuiswerken en bewegen

Er wordt dus een stuk minder bewogen. Nu we thuiswerken, vergeten mensen te bewegen. Woon-werkverkeer wordt vervangen door extra werktijd, in plaats van een verfrissende ochtendwandeling. Scherder ziet hier een belangrijke rol weggelegd voor werkgevers. Bijvoorbeeld door hun werknemers de vraag te stellen of ze al buiten zijn geweest. Scherder: ‘Juist in de baas z’n tijd, want je krijgt er een productievere, gezondere en meer stressbestendige werknemer voor terug! 7 tot 9 uur achter een laptop zitten is echt niet gezond. Misschien merk je er nu nog niets van, maar over 20 jaar kan dit grote gevolgen hebben voor je gezondheid. Dus zeker bij een zittend beroep is het cruciaal om in beweging te blijven!’

Bij een actieve leefstijl hoort minstens een half uur per dag matig intensieve beweging. Dat kan wandelen, traplopen of tuinieren zijn. ‘Dit geldt ook voor onze kinderen en onze ouderen’, waarschuwt Scherder. Al dat thuiszitten zorgt ervoor dat de stofwisseling in de hersenen afneemt, mensen nemen minder initiatief en raken minder makkelijk gemotiveerd. ‘Dan is het erg moeilijk om te denken: ik ga er weer tegenaan vandaag. Kortom, ga buitenspelen, blijf in beweging!’

Het hoofd op hol?

Naast meer bewegen is ontspanning ook belangrijk om mentaal fit te blijven. En wat we horen en zien is daar van grote invloed op. De hoogleraar legt uit: ‘Alles wat je hoort en ziet komt je brein in via je hersenstam en die staat in verbinding met je hart, ademhaling, doorbloeding en bloeddruk. Wil je tot rust komen? Luister dan eens naar muziek. Vooral als je een rustig muziekje opzet, daalt je bloeddruk en ga je rustiger ademhalen.’ Naar muziek luisteren vermindert de productie van stresshormonen en zorgt ervoor dat je hersenen endorfines aanmaken. 

Breng je brein ook in beweging door bijvoorbeeld te puzzelen. Scherder benadrukt dat het van belang is jezelf mentaal ui te blijven dagen: ‘Als je een puzzel maakt, ga dan niet voor de 2 sterren variant als je ook de 4 sterren kunt doen. Juist die ‘mental effort’ is belangrijk’. De netwerken die we inzetten om een puzzel op te lossen, zijn trouwens dezelfde netwerken die ons in staat stellen om bijvoorbeeld goed te kunnen redeneren, of om aan zelfreflectie te doen. En dat hebben we in deze tijd hard nodig.

Zo bezien zijn activiteiten die ons afleiden, goed voor de ontspanning. De meeste mensen gaan bankhangen om te ontspannen. Maar bij stress is het juist belangrijk je brein op een andere manier bezig te houden. Dus niet stil blijven zitten wanneer je mentaal vermoeid bent, maar juist uitdagingen opzoeken en blijven leren. Nieuwe uitdagingen prikkelen ons brein en dat is goed tegen stress. ‘En bijkomend voordeel is dat je daarna heerlijk zult slapen. En dat is ook heel belangrijk voor een fit brein.’

Bovenstaande foto is gemaakt door fotograaf Daan Brand.