Hoe kan het nou dat we in Nederland nog steeds voedselbanken nodig hebben? Terwijl we aan de ene kant zoveel voedsel verspillen, zijn er nog steeds gezinnen die de eindjes aan elkaar knopen. Mensen voor wie een gezonde warme maaltijd geen vanzelfsprekendheid is. Mädi Cleerdin is voorzitter van het distributiecentrum dat de 18 Friese voedselbanken bedient. We praten met haar over het hoe en waarom van voedselbanken en het onmisbare werk dat vrijwilligers elke dag doen. En ook jij kunt bijdragen: als je meedoet aan de actie van Samen Fitter spaar je samen met De Friesland om alle 1820 gezinnen in de provincie 1 dag van groente en fruit te voorzien.

In dit interview

1. Wat doen de Friese voedselbanken?
2. Waarom zijn voedselbanken nog steeds nodig in Nederland? 
3. En hoe zit dat in Friesland?
4. Hoe kijk je aan tegen het tekort aan de ene kant en de verspilling van voedsel aan de andere kant?
5. Wat voor gevolgen zien jullie bij de voedselbanken van de prijsstijgingen?
6. Zien jullie een relatie tussen minder te besteden hebben en minder gezond eten?
7. Wat kunnen mensen thuis doen en hoe zouden ze bij kunnen dragen aan jullie missie? 

1. Wat doen de Friese voedselbanken?

De Friese voedselbanken verstrekken voedsel en andere producten aan mensen die onder de bestaansgrens komen. Voor een gezin met twee kinderen ligt die bestaansgrens, als je alle vaste lasten eraf haalt, op een inkomen van 630 euro per maand. Ben je alleenstaand, dan kom je in aanmerking als je elke maand minder dan 300 euro overhoudt voor eten en kleding. Dat is dus een bepaald rekensommetje dat we maken tijdens een screening. En die screening doen we ieder jaar, om te zien of iemand nog steeds in aanmerking komt.

Naast de voedselverstrekking helpen zij in samenwerking met andere organisaties bij armoedebestrijding. Gemeente Achtkarspelen in het oosten van Friesland staat bijvoorbeeld in de top 3 van de armste gemeentes van Nederland. Daar is de voedselbank nu bezig een klantcontactcentrum op te zetten om mensen bij de hand te nemen en echt vraaggericht te kunnen werken. Ze gaan dus veel meer kijken naar wat mensen nog meer nodig hebben, naast voedsel.

Mensen zitten soms zo in de problemen dat ze het overzicht helemaal kwijt zijn en moeilijk keuzes kunnen maken. Ze staan in de overlevingsstand, dus hebben helemaal geen tijd en ruimte om allerlei instanties te gaan benaderen. Dan is het heel prettig als iemand je bij de hand neemt en kijkt wat je nodig hebt, buiten dat voedsel om. Zodat mensen hun verhaal kwijt kunnen en weer wat lucht krijgen. Want er spelen vaak veel meer achter- en onderliggende problemen.

Eigenlijk zie ik dat de voedselbanken steeds meer de taken overnemen van de overheid. Armoedebestrijding is eigenlijk een taak van de overheid of de gemeente, maar er komt steeds meer op de schouders van de voedselbanken. Terwijl het juist belangrijk is om de samenwerking tussen de gemeenten en de voedselbanken op te zoeken.

2. Waarom zijn voedselbanken nog steeds nodig in Nederland?

Oorspronkelijk zijn de voedselbanken ontstaan om de voedselverspilling tegen te gaan. Maar de noodzaak voor die voedselbanken is enorm gegroeid. Je zag in 2022 een enorme stijging van gezinnen die naar de voedselbank gingen. Nu is het weer even iets lager door een aantal overheidsregelingen. Maar verwacht wordt dat in 2024, als die regelingen er niet meer zijn, weer een enorme stijging plaatsvindt.

En dan moet je ook nog bedenken dat een heleboel mensen de stap naar de voedselbank niet nemen. Er zijn zoveel mensen die proberen om de eindjes aan elkaar te knopen, die ook bij ons terecht zouden kunnen. Maar er zit een gedeelte schaamte bij. Mensen die aan komen lopen, maar toch weer omkeren. En dat snap ik, want je moet je letterlijk blootgeven met al je gegevens en hoe je ervoor staat. En dat is meestal niet zo rooskleurig.

Mensen oordelen heel gauw. Als je bij de voedselbank loopt, heb je het wel heel slecht gedaan. Maar dat is helemaal niet waar. Want iedereen kan in de problemen komen. Denk maar terug aan de huizencrisis, of wat als je je baan kwijtraakt. We denken dat we alles zo goed voor elkaar hebben, maar voor je het weet val je net buiten de boot en sta je met lege handen. En dan heb je het heel zwaar.

Daarom is die rol van de voedselbanken en de mensen die er werken heel belangrijk. Alle voedselbanken in heel Nederland werken alleen maar met vrijwilligers. Eigenlijk wordt het armoedeprobleem dus voor een heel groot deel door vrijwilligers opgepakt. Petje af voor die mensen, maar het zet je ook aan het denken. De wereld is best een beetje krom.

3. En hoe zit dat in Friesland?

Het gaat nu om 1820 gezinnen in Friesland die bij in totaal 18 voedselbanken komen. Dat aantal gaat op en neer. Soms hebben mensen tijdelijk ondersteuning nodig, maar soms ook structureel. Wij krijgen bij het distributiecentrum wekelijks de cijfers van alle voedselbanken, zo weten we hoeveel huishoudens we moeten voorzien. We proberen 25 producten in een pakket te krijgen. Maar dat is soms best moeilijk, want de voedselstromen die wij krijgen van leveranciers wisselen elke week. We weten nooit precies wat en hoeveel we binnen krijgen. We kregen laatst een mooie zending biologische courgettes van de voedselpluktuin in Oosterwolde, maar volgende week kunnen het sperziebonen zijn. Het kan een pallet zijn, maar ook een vrachtwagen vol. Als we te weinig hebben moeten we producten bij gaan kopen.

We proberen zoveel mogelijk aan te sluiten bij de schijf van vijf en gezonde producten te leveren. Soms krijgen we een lading chips binnen en daar zijn mensen natuurlijk ook blij mee. Maar het is altijd een balans tussen het gezonde en het verse en het houdbare en dan moet het krat uiteindelijk ook nog eens te tillen zijn. Daarnaast moet het voedsel aan strenge normen voldoen, qua houdbaarheid, temperatuur enzovoort. Dus er komt heel wat bij kijken en het is logistiek gezien een behoorlijke operatie.

4. Hoe kijk je aan tegen het tekort aan de ene kant en de verspilling van voedsel aan de andere kant?

Dat is natuurlijk verschrikkelijk. Het zou voor de bewustwording van mensen heel goed zijn als ze eens een kijkje namen bij een voedselbank. Dan zie je hoe nodig het is dat we producten niet weggooien. Je ziet langzamerhand wel een kanteling ontstaan, maar ik zou zo graag willen dat mensen zich er meer bewust van waren. Het is gewoon zo belangrijk dat iedereen toegang heeft tot betaalbaar en gezond voedsel.

Wij merken wel dat supermarkten nauwkeuriger inkopen en verspilling willen voorkomen, bijvoorbeeld met een kortingssticker. Dat is hartstikke mooi natuurlijk. Want waarschijnlijk kopen vooral mensen die het kunnen gebruiken die producten. Maar we zien wel dat de toestroom van producten naar de voedselbank daardoor afneemt. Dus supermarkten en andere bedrijven mogen wat mij betreft hun sociale hart ook wel wat meer laten zien. Het een hoeft het ander niet uit te sluiten.

5. Wat voor gevolgen zien jullie bij de voedselbanken van de prijsstijgingen?

Dat merken en horen wij zeker terug. Zoiets kleins als belasting heffen op plastic. Dat is heel goed voor het milieu. Maar als je denkt aan de mensen met een kleine portemonnee. Dan sta je daar en dan is het weer een paar dubbeltjes duurder. Dat tikt aan hoor.

Hetzelfde als je het hebt over gezonde producten. De mensen die wij helpen, kunnen geen biologische producten kopen. Terwijl zij ook gezond voedsel verdienen. Ze zijn niet minder milieubewust of duurzaam, maar kunnen het gewoon niet betalen. Het zou veel mooier zijn als alle biologische producten goedkoper werden en de ongezonde producten duurder. Dan zou je pas een betere wereld krijgen. Het is zo jammer dat alles economisch gedreven is. In plaats dat we kijken naar de waarde voor de planeet en alle mensen die erop leven.

6. Zien jullie een relatie tussen minder te besteden hebben en minder gezond eten?

Dat is overduidelijk. De goedkope producten bevatten vaak de meeste troep. Gezonde koekjes zijn bijvoorbeeld hartstikke duur. En koekjes vol suiker en zout, die zijn heel goedkoop. Daar komt nog bij dat als je financiële problemen hebt, je niet meer in staat bent om ook nog aan je gezondheid te denken. Je hoofd zit te vol om ook nog eens gezonde keuzes te maken. Dan ga je niet meer naar de markt om fruit en groente te kopen. En daar komt nog de schaamte bij, om andere mensen te ontmoeten, vragen te moeten beantwoorden. Mensen in armoede komen in een sociaal isolement terecht. Terwijl wat je eet, dat doet wat met je. Voeding heeft een directe invloed op hoe je je voelt. Daarom is gezonde voeding juist extra belangrijk als je je niet goed voelt.

7. Wat kunnen mensen thuis doen en hoe zouden ze bij kunnen dragen aan jullie missie?

Hoe goed bedoeld het ook is, je kunt dus niet dat suikerbrood dat je over hebt doneren. Alle voedselstromen moeten aan strenge eisen voldoen en worden landelijk verdeeld. Maar gelukkig kun je wel op andere manieren bijdragen. Door fitters in te zetten voor een donatie aan de Voedselbank Friesland. Heb je een Samen Fitter account? Dan heb je automatisch 2 fitters gekregen. Nog geen account? Maak dan een account aan en je krijgt automatisch 2 fitters. Doneren doe je in de webshop van Samen Fitter. Je kunt 1 of meer fitters doneren.

Daarnaast kun je je ook altijd aanmelden als vrijwilliger bij een voedselbank bij jou in de buurt.