Gezonde Mobiliteit is één van de zeven pijlers van het Bloeizone Fryslân project dat in september van start gaat. Deze week vertelt Harma (82) wat gezonde mobiliteit voor haar betekent en wat het voor Friesland kan betekenen. Haar keuze voor de zitdriewieler wordt geplaatst naast het stigma dat nog op driewielfietsen rust en het grote aantal fietsongevallen onder oudere volwassenen.

Harma van Dijk-van der Mei
Harma (82) woont in Haulerwijk. Ze houdt van de natuur en leeft met de auto-immuunziekte reumatoïde artritis. Sinds kort heeft ze een zitdriewieler met elektrische trapondersteuning en bloeit nu nog meer op.



Op welke manier is jouw mobiliteit veranderd?
“Ik heb dus al heel gauw een fiets met lage instap gekregen. Zo kon ik met de voeten op de grond, aangepast naar mijn lichaam. Dat beviel mij heel goed. Die heb ik een jaar of zes gebruikt en ja dat afstappen ging toch moeilijker. Ik vertrouwde me er niet meer op. En dat was geen elektrische fiets, dus ik kon haast niet meer trappen. Dus toen is er een loopfiets gekomen. Die loopfiets is ideaal! Ik heb een tasje voor aan het stuur hangen. Ik kan even naar het dorp toe, ik kan even naar het bos gaan, dus ik ben zelfredzaam.”

“En nu heb ik sinds kort een andere fiets aangeschaft: een Easy Rider. Dat is een zitdriewielfiets. Nu kan ik zelfs met de fiets die boodschappen doen die ik anders met de auto zou doen, want er zit ook een elektrische motor aan. Dus ik heb meer mogelijkheden. De afstand die ik nu kan maken is groter.”

Hoe bevalt je zitdriewielfiets?
“Mijn wereld is groter geworden en ik geniet want het is nu ook zomer! Ik geniet heel erg van de natuur, en ik zeg ‘pluk de dag’! De wereld gaat voor mij open! Ik kom op plekken waar ik dus in een paar jaar niet geweest ben. Ik ben in het begin naar het Fochteloërveld gefietst. De heide bloeide, en mooie blauwe klokjes bloeiden, en ik heb genoten. Mijn familie fietste achter mij aan, die hielden mij in de gaten en die hielpen mij: “Daar kun je door, daar kun je langs!”

“Na een weekje was ik er helemaal aan gewend. Ik voelde me veilig en goed. Ik weet nu precies hoe ik de bochten moet nemen en ik weet precies hoeveel ruimte ik mensen moet geven. Je stapt niet van de ene op de andere dag op de fiets van “wat prettig”. Alles moet leren en oefening baart kunst. En ik kan hier heerlijk fietsen, want de fietspaden hier in Nederland zijn geweldig: allemaal fietspad!”

Hoe draagt de fiets bij aan je geluk?
“Ik houd dus van de natuur, ik hou van bloemetjes, boompjes, van mooie bomen en ik houd van genieten. Dus mijn blik gaat dan toch even weer verder, dat ik niet alleen het huishouden en de tuin wil doen. Ik wil verder, ik wil meer. En dat kan ik nu.”

“Een belangrijke waarde in mijn leven is dat ik niet afhankelijk ben van andere mensen. Ik heb wel mensen nodig die mij helpen, maar de gewone dingen kan ik nog zelf doen. En dat vind ik heel belangrijk, want ik kan zelf nog naar de bibliotheek, ik kan zelf nog naar het bos, ik kan zelf nog mijn financiën regelen, en noem maar op. Autonomie vind ik heel belangrijk. Ik ben in staat om mijn eigen leven te leiden want dan pas ik me daar een beetje naar aan.”

Over Gezonde Mobiliteit
Voor lange tijd werd gezondheid vooral gezien als ”een toestand van compleet welbevinden (lichamelijk, psychisch en sociaal) en niet alleen de afwezigheid van ziekte” (WHO, 2006). Streven naar deze vorm van gezondheid is erg lastig omdat het leven uitdagingen met zich meebrengt die een toestand van compleet welbevinden altijd zullen belemmeren.

In 2009 kwam Machteld Huber met het begrip ‘positieve gezondheid’. Hierbij wordt gezondheid gezien als “het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.” (Institute for Positive Health, z.d.). Hier gaat gezondheid dus juist om veerkracht en om de mogelijkheid eraan te werken, in welke positie je je ook bevindt. Daardoor is positieve gezondheid ook een positieve manier van denken: je richt je op de mogelijkheden die je hebt als individu in plaats van op je beperkingen. Deze nieuwe manier van denken over gezondheid ligt aan de basis van Bloeizone Fryslân.

Vraag jezelf eens af: “Wat heb ik nodig om actief deel te nemen aan de maatschappij?” Voor sport, natuur, studie, plezier, werk of sociaal contact verplaats je je dan waarschijnlijk op een of andere manier. Mobiliteit is essentieel voor gezondheid. Door op systeemniveau en door middel van initiatieven meer mogelijkheden voor mobiliteit te creëren en te stimuleren, zal het in Friesland makkelijker worden om gezond en gelukkig te zijn. Daarom is Gezonde Mobiliteit één van de 7 steunpilaren van Bloeizone Fryslân.

Hoe reageren anderen op je?
“Mensen waar ik mee omga, die hebben allemaal nog een gewone fiets met een motor eraan, een e-bike. In eerste instantie zeggen ze: “Oeh heden, Harma nou!” Maar nu zeggen ze: “Je hebt groot gelijk, dat is geweldig!”. Kijk, mensen zijn het niet gewend misschien. Het is hier in het dorp nog niet zo in om zo te fietsen, dus je bent klein beetje een bezienswaardigheid. Ik ben met mijn vriend Joost aan het fietsen geweest. Ik fietste voor en Joost fietste achter. Joost heeft ook een e-bike, maar een gewone en hij had een helm op. En toen zei Joost: “Ik vind jou hartstikke stoer dat jij hier wel mee fietst.” Want ja, je valt natuurlijk op met een driewieler. En ik denk, het is een stoere fiets, dus dat geeft mij gewoon een kick. Ik schaam me er niet voor. Ik vind het geweldig dat ik nu zo kan fietsen. Straks in de bramentijd kan ik zelf heen bramen te plukken. Ik voel mij heerlijk, ik ga zo even rondjes doen van 10-15 kilometer!”

“Je wilt niet opvallen, je wilt bij de ‘gewone’ mensen horen. Bij de ‘gezonde’ mensen die alles nog kunnen. Iedereen wil graag gewoon zijn. Ik had het vroeger ook wel een klein beetje. Ik dacht: maar dat wil ik nog niet! Maar als je ouder bent, moet je inleveren en dan moet je soms stapjes terugdoen. Zo werkt dat. Iedereen kan daar wel moeite mee hebben. Ik ben er overheen, het interesseert me helemaal niets meer. En het staat helemaal niet gek. Mensen gaan je onderweg groeten, en zeggen: “Zo kan het ook!”



Hoe kunnen meer mensen een zitdriewieler gaan zien als een verrijking van hun leven?
“Om dat taboe te doorbreken, dat is dus: je kijkt naar driewielers als mensen die een geestelijke of lichamelijke beperking hebben. Dat was het idee van vroeger van een driewieler en die associatie is er. Maar iedereen die erop fietst, kan alleen maar denken: “Mooie fiets!” Tegenwoordig wil iedereen blijven fietsen. En er wordt zo op gehamerd: oudere mensen, blijf in beweging! Ga naar buiten, verruim je blik. Tegenwoordig zijn de mogelijkheden groter, en dus ook de mogelijkheden van wat een driewielfiets voor de mensen kan betekenen.”

“Nu ik deze stap heb gezet, nu zeg ik: ja! Zo is het met alles. Zo ook de rollator: als je niet meer zo goed kan lopen, dan is een rollator ideaal! Je kan er even op gaan zitten, je kan even uitrusten. Dat zijn alle hulpmiddelen: het is even een stap om hem te nemen, maar als je hem hebt, dan zeg je: het is ideaal. Zo is het ook met een driewielfiets. Je valt niet om, je blijft stevig staan op de weg. Je kan daarom nog wel een ongeluk krijgen, iemand kan nog steeds wel tegen je opbotsen.”

Fietsongevallen
Figuur 1 toont het aantal spoedeisende hulpbezoeken als gevolg van een fietsongeval, naar leeftijd en geslacht (in Nederland in 2018). Opvallend is het relatief hogere percentage fietsongevallen bij jongeren en oudere volwassenen. Op hogere leeftijd krijgen vrouwen vaker dan mannen te maken met een fietsongeval (figuur 1).


Figuur 1. SEH-bezoeken naar aanleiding van een fietsongeval, naar leeftijd en geslacht (VeiligheidNL, 2018).

In 2018 waren er 123.000 verkeersongevallen die hebben geleid tot een bezoek aan de spoedeisende hulp. 78.000 fietsers bezochten de spoedeisende hulp in verband met letsel. 47.700 mensen (39% van alle verkeersongevallen) belandden er als gevolg van een eenzijdig fietsongeval. Dat was dus bijvoorbeeld door tegen een stoeprand of paaltje aan te rijden of door de balans te verliezen.

Spoedeisende hulpbezoeken als gevolg van fietsongevallen met een elektrische fiets kwamen vooral (83%) voor bij fietsers vanaf 55 jaar. Ook waren fietsongevallen op elektrische fietsen weer significant vaker eenzijdige fietsongevallen. Het totaal aan ziekenhuiskosten door fietsongevallen was 440 miljoen euro in 2018 (VeiligheidNL, 2019).

Hoe zie je de toekomst van gezonde mobiliteit bij ouderen?
“De toekomst: dat je zelf nog in beweging blijft, en zelfredzaam bent. Je mogelijkheden veranderen ook als je geestelijk achteruitgaat, dus zolang je geestelijk nog goed bij de tijd bent, dan zijn er heel veel mogelijkheden voor zelfredzaamheid. Je doet iedere keer stapjes: dan ben je hieraan toe, dan ben je daaraan toe. Zelf weet je niet altijd wanneer dat is, daar moet je attent op gemaakt worden. Mijn familie heeft me daarop attent gemaakt. Maar je moet het nooit zo ver laten komen dat je valt.”

“Je kan natuurlijk ook zeggen: ik doe een autootje, zo’n veertig kilometer autootje. Maar het nadeel is, dan ben je niet zelf in beweging. Dan gebruik je je spieren niet, dus dat is weer minder voor je fysieke gezondheid. Nu blijf je dus gezond met je benen en je armen, alles beweegt. Ik zou zeggen: koop zo’n fiets! Maar het is natuurlijk wel een grote uitgave, niet iedereen heeft dat ervoor over. Als jij dit belangrijk vindt, van: ‘ik ben nog lekker buiten in de frisse lucht, ik kan nog overal van genieten overal, ik ben zelfredzaam,’ dan zou ik zeggen: geen nieuwe dingen, maar koop een fiets! Ik heb tegen mijn vriend gezegd: ‘Jij moet ook maar zo’n een kopen.”

Ben je tot bloei gekomen?
Ik bloeide al, maar nu bloei ik nog meer! Mijn wereld is veranderd, mijn wereld is groter geworden. Ik voel me ‘happier’!” 

Hoe nu verder?
Willen we gezamenlijk werken aan Gezonde Mobiliteit in Friesland, dan kan het verhaal van Harma als inspiratie dienen voor een andere realiteit. Harma zei over haar fiets:

“Iedereen die erop fietst, kan alleen maar denken: mooie fiets!”

Ik heb er zelf een proefritje mee gemaakt: ik raad het iedereen aan. Daarna vraag je je af waarom je nog langer op twee wielen zo hoog boven de grond fietst. De fiets geeft een gevoel van vrijheid en comfort. Daarnaast geeft het stuur veel zekerheid en zorgt de kleine draaicirkel dat je zelfs op een smal fietspad een rechtsomkeert kunt maken. Ik hoop dat we nog véél meer van deze mooie fietsen gaan zien in Friesland!

Een leven lang doorfietsen? Doe de keuzehulp op https://doortrappen.tjojs.nl/ en kom erachter welke fiets nu bij je past!

Artikel geschreven door: Hanneke Slob
Hanneke (20) studeert aan de Campus Fryslân in Leeuwarden. Daar richt ze zich op het vinden van lokale oplossingen voor wereldwijde uitdagingen. Met de toekomst als hobby zoekt ze graag naar verhalen die het ‘nu’ kunnen inspireren.

Geraadpleegde bronnen

• Institute for Positive Health. (z.d.). Positieve gezondheid – een persoonlijke benadering. Geraadpleegd van https://iph.nl/positieve-gezondheid/
• (2019). Verkeersongevallen 2018: SEH-bezoeken. Geraadpleegd van https://www.veiligheid.nl/verkeer/feiten-cijfers/rapport-verkeersongevallen-2018
• (2006). Constitution of the World Health Organization – Basic Documents, Forty-fifth edition, Supplement, October 2006. Geraadpleegd van https://www.who.int/governance/eb/who_constitution_en.pdf